เมื่อวันที่ 14 - 17 กรกฎาคม 2568 ที่อำเภอเมืองตราด จังหวัดตราด นางปรีดา  คงแป้น กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ นำทีมเจ้าหน้าที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (สำนักงาน กสม.) ลงพื้นที่บูรณาการการทำงานร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งภาครัฐและภาคประชาสังคมในการออกหน่วยโครงการคลินิกสิทธิมนุษยชน โดยการประสานความร่วมมือกับอำเภอเมือตราด กรมสอบสวนคดีพิเศษ กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ สำนักงานยุติธรรมจังหวัดตราด กรมพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชน มูลนิธิชุมชนไทย คลินิกกฎหมาย มูลนิธิกระจกเงา เครือข่ายคืนสัญชาติคนไทย และคณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ทั้งนี้ การลงพื้นที่ดังกล่าวได้จัดประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อส่งเสริมความเข้าใจในการยื่นคำขอรับรองความเป็นคนไทยพลัดถิ่น ซึ่งกระบวนการยื่นคำขอรับรองความเป็นคนไทยพลัดถิ่นเพื่อให้ประชาชนได้รับการกำหนดสถานะทางทะเบียน จำเป็นต้องมีการสอบปากคำผู้ยื่นคำขอและพยานบุคคล เพื่อให้ได้ความแน่ชัดว่า ผู้ยื่นคำขอมีคุณสมบัติครบถ้วนตามที่กฎหมายกำหนดหรือไม่ ซึ่งต้องอาศัยทักษะและความชำนาญโดยต้องได้รับการกำกับดูแลอย่างใกล้ชิดจากสำนักทะเบียนอำเภอเมืองตราด ดังนั้น หลักเกณฑ์และขั้นตอนต่าง ๆ ในการยื่นคำขอรับรองความเป็นคนไทยพลัดถิ่น รวมตลอดถึงกระบวนการสอบข้อเท็จจริงต่าง ๆ สำหรับกลุ่มคนไทยพลัดถิ่นดังกล่าว จึงต้องอาศัยความละเอียดรอบคอบ และบูรณาการการทำงานร่วมกันกับหน่วยงานของรัฐและภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง

           อย่างไรก็ดี การดำเนินการรับคำขอพิสูจน์และรับรองความเป็นคนไทยพลัดถิ่น และสอบข้อเท็จจริง เพื่อแก้ไขปัญหาสถานะบุคคลกลุ่มคนไทยพลัดถิ่น ในพื้นที่อำเภอเมืองตราด จังหวัดตราด มีขั้นตอนสำคัญ ได้แก่ 1) ชี้แจงกระบวนการยื่นคำขอพิสูจน์และรับรองความเป็นคนไทยพลัดถิ่น 2) ตรวจสอบเอกสารประกอบคำขอ 3) ประเมินอุปสรรคและให้คำแนะนำแก่ผู้ยื่นคำขอ 4) สอบปากคำผู้ยื่นคำขอและพยาน จำนวน 2 ราย เพื่อประกอบการพิจารณา ทั้งนี้ มีผู้ที่สามารถยื่นคำขอพิสูจน์และรับรองความเป็นคนไทยพลัดถิ่นได้ 73 ราย ผู้ยื่นคำขอมีสถานะคนต่างด้าวเข้าเมืองโดยชอบด้วยกฎหมาย 66 ราย ผู้ที่ขอแก้ไขรายการสถานที่เกิด ช่องทาง และเวลาที่เข้ามาในประเทศไทย จำนวน 10 ราย และผู้ยื่นขอหนังสือรับรองการเกิด (แบบ ทร.20/1) จำนวน 6 ราย รวมทั้งสิ้น 155 ราย

           การดำเนินการโครงการครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสนับสนุนการแก้ไขปัญหาสิทธิและสถานะบุคคล กลุ่มคนไทยพลัดถิ่น ตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 29 ตุลาคม 2567 ที่ได้เห็นชอบในหลักการเร่งรัดการแก้ไขปัญหาสัญชาติและสถานะบุคคลให้แก่บุคคลที่อพยพเข้ามาอยู่ในราชอาณาจักรเป็นเวลานาน และกลุ่มบุตรที่เกิดในราชอาณาจักร ตามที่สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติเสนอ ซึ่งได้มีกลุ่มคนไทยพลัดถิ่นในพื้นที่ 7 จังหวัด ประมาณ 4,700 คน โดยจังหวัดตราดเป็นหนึ่งในพื้นที่ที่เป็นกลุ่มเป้าหมายตามมติคณะรัฐมนตรีที่ต้องเร่งดำเนินการแก้ไขปัญหาให้แล้วเสร็จภายปีงบประมาณ พ.ศ. 2568

           ทั้งนี้ การดำเนินการรับคำขอพิสูจน์และรับรองความเป็นคนไทยพลัดถิ่น และสอบข้อเท็จจริง เพื่อประกอบการพิจารณารับรองความเป็นคนไทยพลัดถิ่น จะนำไปสู่การได้รับสัญชาติตามคุณสมบัติที่พึงได้รับตามหลักกฎหมาย สอดคล้องกับข้อ 16 กำหนดว่า บุคคลทุกคนมีสิทธิที่จะได้รับการยอมรับว่าเป็นบุคคลตามกฎหมายในทุกหนแห่ง ตามที่กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (ICCPR) ได้ให้การรับรองและคุ้มครองไว้