เมื่อวันที่ 6 พฤษภาคม 2568 เวลา 16.30 น. ที่สถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส นางสาวศยามล  ไกยูรวงศ์ กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ บันทึกเทปรายการฟังเสียงประเทศไทย ประเด็น “สารพิษข้ามแดน แม่น้ำกก - แม่น้ำสาย” ร่วมกับนางสาวจิรภัทร์  กันธิยาใจ ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้านหมู่ 14 ตำบลท่าตอน อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ ดร.สืบสกุล  กิจนุกร อาจารย์สำนักนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง นางสาวเพ็ญโฉม  แซ่ตั้ง ผู้อำนวยการมูลนิธิบูรณะนิเวศ และดร.พูนศักดิ์  จันทร์จำปี ประธานคณะกรรมาธิการการที่ดิน ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สภาผู้แทนราษฎร โดยมีกำหนดออกอากาศในวันเสาร์ที่ 24 พฤษภาคม 2568 เวลา 17.30 น. ทางสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส

            กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติให้ความเห็นว่า ประเทศเมียนมาร์เป็นพื้นที่ภูเขาสูงเป็นต้นน้ำของแม่น้ำที่ไหลเข้ามาในไทยซึ่งอยู่ในรัฐฉาน ประเทศเมียนมาร์มีการทำเหมืองประมาณ 40 แปลง เป็นบริษัทของคนจีนตามข่าวจากสื่อสารมวลชน ซึ่งเป็นเหมืองแบบเปิดหน้าดินและไม่มีวิธีการกำจัดสารพิษ ในขณะที่เชียงรายเป็นพื้นที่ราบลุ่มน้ำท่วมถึง (flood plain) จึงเป็นเหตุให้มีสารพิษจากการทำเหมืองไหลลงสู่แม่น้ำกก แม่น้ำสาย แม่น้ำรวก ในจังหวัดเชียงราย ไทยจำเป็นต้องมีข้อมูลการทำเหมืองของเมียนมาร์ที่ชัดเจนว่าเป็นแบบใด เพื่อใช้ประกอบการเจรจาระหว่างประเทศกรณีการกำจัดสารพิษในแหล่งน้ำสาธารณะของประเทศเมียนมาร์และไทย ส่วนในประเทศไทยมีกลไกคณะกรรมการลุ่มน้ำโขงเหนือ ซึ่งผู้ว่าราชการจังหวัดเป็นประธานกรรมการ สามารถบูรณาการการทำงานร่วมกับหน่วยงานในจังหวัด และจะมีการจัดตั้งคณะอนุกรรมการน้ำจังหวัดขึ้นใหม่ ซึ่งควรกำหนดหน้าที่และอำนาจให้บูรณาการการจัดทำข้อมูลผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมและสุขภาพการจัดทำมาตรการการเฝ้าระวังเชิงรุกโดยให้ข้อมูลข่าวสารแก่ประชาชนทุกกลุ่มทุกอาชีพ และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ท้องที่ ให้หน่วยราชการที่เกี่ยวข้องเป็นพี่เลี้ยงให้ความรู้ และลงมือปฏิบัติด้านการตรวจสอบสารพิษ การป้องกันสุขภาพอนามัยตนเอง การรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม รวมทั้งให้มีผู้แทนสถาบันการศึกษา และผู้ทรงคุณวุฒิ ที่มีบทบาทหน้าที่การบริหารจัดการน้ำและภัยพิบัติ เข้าร่วมเป็นอนุกรรมการน้ำจังหวัด

            แม่น้ำกกเป็นแม่น้ำสาขาของแม่น้ำโขงระหว่างประเทศ ดังนั้น สารพิษข้ามแดน ในแม่น้ำกก แม่น้ำสาย แม่น้ำรวก จะเป็นรูปธรรมของปัญหาที่นำไปผลักดันประเด็นสิทธิในสิ่งแวดล้อม ระดับอาเซียน ซึ่งผู้แทนประเทศไทยในคณะกรรมาธิการระหว่างรัฐบาลอาเซียนว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (AICHR) อยู่ระหว่างการจัดทำปฏิญญาอาเซียนว่าด้วยสิทธิในสิ่งแวดล้อมที่กล่าวถึงหลักการเปิดเผยข้อมูลข่าวสารสูงสุด หลักการป้องกัน หลักการระมัดระวังไว้ก่อน หลักการความโปร่งใสและความรับผิดชอบ หลักการผู้ก่อมลพิษจ่าย หลักการไม่ก่อให้เกิดผลกระทบข้ามพรมแดน และเน้นสิทธิในการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารด้านสิ่งแวดล้อมและการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ เป็นต้น โดยสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติร่วมสนับสนุนข้อมูลในการจัดทำปฏิญญา และเป็นผู้ทำความเห็นเสนอแนะรัฐบาลในการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม กรณีนี้ควรดำเนินการในความร่วมมือแม่น้ำล้านช้าง - แม่น้ำโขง (LANCANG – MEKONG COOPERATION : LMC) อันเป็นความร่วมมือของประชาคม 6 ประเทศลุ่มแม่น้ำล้านช้าง - แม่น้ำโขง ประกอบด้วย จีน กัมพูชา สปป.ลาว เมียนมาร์ ไทย เวียดนาม ซึ่งมีการจัดตั้งศูนย์ความร่วมมืออนุรักษ์สิ่งแวดล้อมลุ่มแม่น้ำล้านช้าง - แม่น้ำโขง เพื่อเจรจาการแก้ไขปัญหาสารพิษข้ามแดนกับประเทศจีนในระยะสั้นและระยะยาว